BMT son həftələrdə Əfqanıstanda baş verən zəlzələdə həyatını itirənlərin 90 faizinin qadın olduğunu təsdiqləyib. Bölgədəki həkimlər, şahidlər və fəallar bu ölüm nisbətində Talibanın roluna diqqət çəkiblər. Evlərinə qapanan qadınların dağıntılar altında qaldığı zəlzələdə Talibanın qadınlara iş zamanı toxunulmaması barədə xəbərdarlıq etdiyi, kişi həkimlərin də “qadınlara toxunma” qadağası altında olduğu bildirilib.
AZİNFORM.AZ xəbər verir ki, ötən həftələrdə Əfqanıstanın Herat bölgəsində baş verən zəlzələdə 1300 nəfər həyatını itirib. Həyatını itirənlərin 90 faizi qadın və uşaqlardır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı da oktyabrın 7-də baş verən zəlzələlərlə bağlı məlumatları təsdiqləyib.
BBC Türkcənin verdiyi xəbərə görə, bölgədəki həkimlər, şahidlər və fəallar qadınlar arasında ölüm nisbətinin artmasında Talibanın məhdudiyyətlərini günahlandırır.
Heratlı həkim Salma zəlzələdən ən çox zərər çəkmiş bölgələrə çata bilib, yaralı qadınlara ilkin tibbi yardım göstərmək və qeyri-mütənasib ölüm nisbətinin səbəbinə şahidlik etmək mümkün olub.
Salma, "Taliban üzvlərinin yaşadığı kəndə getdim. Bəzi kişilər ölü və yaralı qadınlara toxunmaqdan imtina etdilər" dedi. 
Heratın 40 kilometr qərbində yerləşən Zindecan, ilk və ən böyük dağıntıya səbəb olan zəlzələnin episentridir. Yerli sakinlərin sözlərinə görə, 20 dağ kəndində bir dənə də olsun tikili qalmayıb. Zəlzələ baş verən zaman binaların içərisində olan əhalinin əksəriyyətini qadınlar və uşaqlar təşkil edirdi.
Əfqanıstanın kənd yerlərində qadınlar adətən gündüzlər evdə olurdular, lakin 2021-ci ildə Taliban hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra qadınlara bir çox peşələrdə işləmək və ibtidai məktəbdən sonra təhsili davam etdirmək qadağan edildiyi üçün onlar daha çox evlərinə qapandılar.
Səlma vəziyyəti belə izah edib: "Kişilər tarlada idilər, heyvanlara baxırdılar, ya da işləmək üçün İrana köçüblər. Qadınlar ev işləri görür, uşaqlara baxırdılar. Onlar dağıntılar altında qalıblar".
TALIBAN QADINLAR HAQQINDA XƏBƏRDARLIQ ETDİ
23 yaşlı fəal Mariam izah edir ki, Taliban ilk müdaxilə edənlərə qadınlara toxunmamaq barədə xəbərdarlıq edib:
Yerli kişilərin qadınları xilas etməkdə heç bir problemi olmayıb, lakin bəzi silahlı Taliban üzvləri kişilərin qadınlara yaxınlaşmasına icazə verməyiblər. Qadınların bu ərazilərə getməsinə mane olurdular ki, ilk 2-3 gün qadın və kişi eyni mühitdə olmasın.
Yardım işçisi Əbdül deyir ki, yaraqlılar ölü olsalar belə, kişilərə qadınları daşımağa icazə vermirlər. Hadisə şahidləri deyirlər ki, ölən qadınların çoxu eyni gündə cəsədləri yuyulmadan dəfn edilib. Bunu da qadınlar etməli idi və bir çox ailələr bunu etməyə qadın tapa bilmirdilər. 
Fəallar həmçinin deyirlər ki, Taliban məhdudiyyətləri yaralılara tibbi yardım göstərilməsinə mane olur.
Taliban qaydalarına görə, qadınlar kişi ailə üzvü olmadan səyahət edə bilməzlər.
21 yaşlı könüllü Fəribə 500 çarpayılıq Herat xəstəxanasının təcili yardım otağında işləyirdi. Zəlzələ olduğunu eşidən kimi yola düşdü.
O, uzun paltosunu və çadrasını geyinib xəstəxanaya getmək üçün evdən çıxdı. Lakin burqa geyinmədiyi və yanında kişi olmadığı üçün taksi sürücüsü onun maşınına minməsinə icazə verməyib:
Taksi sürücüləri məni aparsalar, 10 min əfqan (130 dollar) cərimə ödəyəcəklərini və nəqliyyat vasitələrinin müsadirə ediləcəyini söylədilər. Xəstəxanaya çatmaq üçün bir saat piyada getdim.
Fariba deyir ki, zəlzələdən bir neçə həftə əvvəl Taliban sürücüləri qadın sərnişinləri tək və burkasız götürdüklərinə görə cəzalandırmağa başlayıb.
BBC bəzi Taliban rəsmilərinin əsas xəstəxanalara getdiyini və qadın həkimləri işə gəlməyə məcbur etdiyini öyrənib, lakin onların bunu necə bacardıqları məlum deyil. Çoxlu yaralı qadın var idi və həkimlər öhdəsindən gələ bilmədilər.
Zəlzələdən sonra xəstəxanalarda olan şahidlərin dediyinə görə, xəsarət alan qadınların sayı çox olsa da, onlara qulluq edə biləcək tibb işçiləri çox azdır.
Fariba buna görə silahlıları günahlandırır:
Taliban kişi həkimlərə qadın yaralılara qulluq etməyi qadağan edib. Bu, kiçik bir qrup qadın həkim və tibb bacısına təzyiq göstərdi.
Həkim Salma həmçinin deyir ki, Taliban onun yaralıya baxmasına mane olub:
Başı normaldan üç dəfə çox şişmiş bir qadın gördüm. O, 10 yaşlı oğlu ilə orada olub. Həkimlər ona dedilər ki, gedib rentgen çəkdirsinlər ki, nə baş verdiyini görə bilsinlər.
Amma hara gedəcəklərini, nə edəcəklərini bilmirdilər. Xaos var idi və xəstəxanada Talibanla danışdım ki, onlara kömək edim, amma icazə vermədilər.
TALIBAN NƏ DEYİR?
Taliban sözçüsü Zabihullah Mücahid ölənlərin sayının artmasına səbəb olduqları iddiasını rədd edərək bunun Talibanla deyil, Əfqanıstanın mədəni qaydaları ilə bağlı olduğunu bildirib.
Zəbihullah Mücahid, "Zəlzələ saat 11:00 radələrində baş verib. Kişilər işdə, qadınlar isə evdə idi. Bu cəmiyyəti yaxından tanıyan hər kəs bilir ki, Əfqanıstanda qadınların 80-90 faizi işləmir və evdədir".
Mücahid etiraf etdi ki, Taliban yardım qrupları zəlzələdən bir neçə saat sonra hadisə yerinə çatdı, bəziləri helikopterlə gəldi, lakin qruplar ehtiyacı olan hər kəsə çatmadı:
Bu, böyük bir fəlakət idi və çox sayda insana təsir etdi. Əfqanıstanın iqtisadiyyatı hər kəsin ehtiyaclarını bir anda ödəyəcək qədər yaxşı deyil, lakin İslam Əmirliyi əlindən gələni edir.
Mücahid qadın ilk yardım işçisinin göndərilib-göndərilməməsi ilə bağlı suala cavab verməyib.
Doktor Salma deyir ki, yardım agentlikləri yemək və ədyal təmin etməyi bacarıb, lakin hələ çox iş görülməlidir.
Əfqanıstanda baş verən zəlzələlərdə xəsarət alan qadınlar iki həftə keçsə də, hələ də lazımi tibbi yardım almaqda çətinlik çəkirlər.
"Bir çox hamilə qadın körpələrini itirdi və bəziləri ağır qanaxma ilə dünyaya gəldi. Təmiz alt paltarı və ya gigiyenik yastıqları yoxdur. Təcili tibbi yardım lazımdır", - Dr Salma deyir.
